اندازه فرش های روستایی

اندازه فرش روستایی تحت تاثیر کاربرد و امکانات موجود همچون مواد اولیه و ابزار و اوقات فراغت تعیین می‌گردد.

جایگاه و منزلت فرش نزد روستاییان

فرش مهم‌ترین عنصر تزئینی و آسایش در خانه های روستایی است. روستاییان بر خلاف شهری‌ها علاقه ای برای به کارگیری میز و صندلی، بوفه و کمد در خانه خود نداشته و کف اتاق اغلب آزاد و با فرش پوشیده می‌شود و چندپشتی و یا متکا برای تکیه دادن به اتاق افزوده می.گردد.

آنها بر روی فرش می نشینند، می‌خوابند و غذا می‌خورند و به قولی رابطه مستقیم تری با زمین دارند و این موضوع یادآور زندگی گذشته در زیر چادرهاست.

فرش موجب منزلت اجتماعی افراد خانه است. آن‌ها با کفش بر روی آن راه نمی روند و موقع غذاخوردن سفره ای بر روی آن پهن و چای را درون سینی به مهمان خود تعارف می کنند.

عوامل مؤثر بر اندازه قالی روستایی

پس از آشنایی با جایگاه فرش لازم می‌آید قدری نیز از عوامل موثر در اندازه‌های فرش روستایی سخن بگوییم.

با توجه به معماری روستایی که از الگوی ثابتی در اندازه پیروی نمی‌کند، روستاییان متناسب با اندازه های خانه خود فرش‌ها را تهیه می‌کنند و برای امکان جابه‌جایی و مصارف چندگانه، اندازه‌ها را کوچک انتخاب میکنند.

در نظر سنجی از برخی روستاییان غالباً جابه جایی و شستشوی آسان و امکان به کارگیری در فضاهای متفاوت را از دلایل انتخاب اندازه های کوچک (پشتی، کناره، ذرع چارک، ذرع و نیم و پرده ای) دانسته اند؛ همچنین برخی زمان و مواد مصرفی کمتر در فرش‌های کوچک پارچه را دلیل خود ذکر کرده اند.

به هر حال الگوی مفروش سازی اتاق ها در خانه های روستایی غالباً با استفاده از چند تکه فرش انجام می‌گردد؛ به طوری که گوش تا گوش اتاق مفروش می‌شود.

البته هم اکنون با توجه به ارزانی و سبکی فرش ماشینی و رواج آن در منازل روستایی الگوهای گذشته در حال تغییرند.

در  بررسی نمونه های انتخابی (۱۰۰ نمونه فرش روستایی) ۵۵ نمونه از فرش‌ها در مساحت ۲ تا ۴ متر بافته شده اند و این مطلب توضیحات اخیر را تآیید می نماید.

دامنه ابعاد در فرش های روستایی بسیار متنوع و متفاوت است. این در حالی است که در فرش های شهری ابعاد در چند الگوی مشخص تدوین شده اند.

از عوامل موثر در شکل گیری ابعاد میتوان به اندازه دارهای قالی بافی روستایی اشاره داشت؛ با توجه به تحقیقات به عمل آمده در جهاد کشاورزی و نیز روستاهای استان تهران (از سوی نویسنده)، سرانه دار قالی بافی کمتر از یک دستگاه می‌باشد و این موضوع حاکی از آن است که بافندگان در دامنه امکان محدود دار قالی بافی خود و حداکثر همسایه، مجاز به انتخاب عرض قالی خود هستند.

ذکر این نکته ضروری است که طول قالی بر اساس عرض نسبت گذاری می‌شود و الزامات موثر بر عرض قالی ناگزیر بر طول آن هم اثر می‌گذارد و ابعاد نیز در تعیین ساختار طراحی و ترکیب اثر گذارند.

در نمونه های انتخابی بیشترین فراوانی در گروه فرش‌های با عرض ۱۰۱ تا ۱۵۰ سانتی‌متر با ۵۲ نمونه و در مرتبه بعد گروه فرش‌های روستایی با عرض ۱۵۱ تا ۲۰۰ سانتی‌متر با ۲۲ نمونه رویت میشود که مؤید گرایش مسلط روستاییان به بافت فرش‌هایی با عرض یک تا دو متر است و با حضور فرش‌های اغلب مناطق روستایی ایران در این گروه‌ها می‌توان پنداشت که این الگو در سراسر روستاهای کشور شایع است.

همچنین این بررسی روشن ساخت که کمترین فراوانی مربوط به فرش های بزرگ پارچه (با عرض  2 و نیم متر به بالا) می باشد که غالب آن مربوط به فرش بافی حوزه آذربایجان شرقی است.

شایان ذکر است که فرش های بزرگ پارچه روستایی عموماً برای خانه های اعیانی روستایی و یا به سفارش شهریان بافته می‌شود.

تناسبات ابعاد قالی یکی از مهمترین شاخص های زیبایی شناسی فرش های روستایی است. به رغم چند تناسب مشخص در فرش های شهری، گستره تناسبات در فرش روستایی بسیار متنوع و احتمالاً بیش از فرش های عشایری است که البته این موضوع می تواند زمینه‌ای برای مطالعه جداگانه باشد.

دکتر حبیب الله آیت اللهی در خصوص اندازه و تناسبات می نویسد: «اساس طبیعت بر تناسبات و اندازه های ویژه‌ای پی افکنی شده است و هر اثری که در این عالم به وجود آید (خواه هنری و خواه غیر از آن)، اگر از اندازه‌های اساسی به کار گرفته در طبیعت بیرون باشد، غیر عادی، ناخوشایند و ناپذیرا می‌گردد.

چشم انسان از آغاز گشایش بر گیتی، با اندازه هایی آشنا می گردد که خداوند تبارک و تعالی در پی ریزی طبیعت و در سرشت خلقت خود انسان به کار برده است.

آشنایی و اخت شدن با این اندازه ها سبب می شود ناخودآگاه هر چه را که با این اندازه ها تطبیق و هماهنگی نماید، زیبا حس کنیم و غیر از آن را ناخوشایند بشماریم؛ از این رو مطالعه در تناسبات فرش های روستایی که عموماً به دست روستاییان اندازه بندی شده، نوع تمایل آنان به نسبت های موجود در طبیعت را معلوم می‌سازد.

این تمایلات از آن جهت جالب توجه اند که ناب بوده و بدون آگاهی از مبانی علمی و با بینش شهودی ادراک شده اند.

قطعاً آگاهی از مشخصات بافندگان فرش‌های روستایی همچون جنس و سن میتوانست در دسته بندی این تمایلات موثر باشد اما متاسفانه بافندگان فرش های منتخب و نمونه در تحقیق گمنام هستند.

در نمونه های مورد بررسی چهار نمونه فرش مربع و مابقی (۹۶ نمونه) مستطیل اند؛ این مستطیل‌ها از مستطیل های نزدیک به مربع (با نسبت (۱ به 1/2) آغاز و تا مستطیل بسیار کشیده (نسبت ۱ به ۳/۵) ادامه می یابند.

بیشترین فراوانی در گروه فرش هایی با نسبت ۱ به ۱/۲ تا ۱/۵ با ۵۸ نمونه بوده و از این گروه نیز بیشترین گرایش به نسبت ۱ به ۱/۴ یا همان نسبت رادیکال ۲ با ۲۳ نمونه است. «مستطیل رادیکال ۲ از دوران‌های کهن در معماری و در هنرها کاربرد وسیعی داشته است.»

تنوع تناسبات فرشهای روستایی با تنوع تناسبات معماری روستایی نیز سازگار می نماید.

در مقاله قبل ویژگی های فرش روستایی را بیان کردیم؛ در مطلب بعد شما را با نوع بافت فرش‌های روستایی آشنا خواهیم کرد؛ ناگفته نماند این مطالب برگرفته از مقاله زیباشناسی فرش های روستایی ایران اثر همایون حاج محمد حسینی و دکتر حبیب الله آیت‌اللهی می‌باشد.

شما عزیزان، در هرجایی که هستید، اعم از شهر یا روستا، می‌توانید از آموزش های قالی بافی لم آرت که توسط استاد لیلا میرزایی، مدرس قالی بافی و مدیریت مجموعه نقشینه و لم آرت تهیه شده است، استفاده فرمایید.