فرش دستباف بختیاری یا همان قالی بختیاری یکی از بیشمار انواع فرش‌های ایرانی و منسوب به ایل بختیاری، این قوم لُر غیور و اصیل ایرانی است که به ثبت جهانی نیز درآمده.
فرش‌های ایرانی در گروه‌‌های مختلفی براساس محل بافت، نقشه، طرح و رنگ و…. دسته بندی می‌شوند.
تقسیم بندی بر اساس محل جغرافیایی بافت نیز یکی از رایج‌ترین‌هاست؛ قطعاً شما با انواع فرش کاشان، فرش مشهد، فرش بیجار، فرش تبریز و… بیگانه نیستید و اسم این گروه فرش‌ها را به مراتب شنیده‌اید.
قالی‌های بختیاری را نیز می‌توان از این منظرهم دسته بندی کرد البته با ذکر این نکته که فرش‌های دستباف بختیاری ویژگی‌های خاص و منحصر به فرد فراوانی دارد که آن‌ها را از سایر فرش‌های ایرانی متمایز میکند.
فرش دستباف بختیاری در کدام مناطق بافته می‌شود؟
قالی بختیاری با قدمتی چند صد ساله در مناطق بختیار نشین در استان‌هایی چون چهار محال و بختیاری، لرستان، مرکزی، خوزستان و اصفهان توسط بافندگان به ویژه زنان و دختران هنرمند ایل بختیاری بافته می‌شود.
هر یک از شهرها و مناطق و روستاهایی که در آن فرش‌های بختیاری تولید می‌شود نیز ویژگی‌های خودش را دارد که در آینده به سراغ این شهرها و مناطق و قالی‌هایشان خواهیم رفت.
برای نمونه مناطق و شهرهای بلداجی، شهرکرد، چهل شتر، سامان، روستای فریدن و … در استان چهارمحال و بختیاری هرکدام به یک ویژگی و خصلت در بافندگی شهره هستند که نشان از تنوع در توانمندی بافندگان بختیاری است.
نام استان چهارمحال و بختیاری به میان آمد و ذکر این نکته ضروری به نظر رسید که در کنار فرش دستباف بختیاری، قالی قشقایی نیز توسط چیره دستان عشایر ترک قشقایی در این استان بافته می‌شود که نشان از تنوع بافت و توانمندی بافندگان این مناطق دارد.
جایگاه ویژه قالی بختیاری
یکی از مهمترین ویژگی‌های فرش‌های بختیاری، منحصر به فرد بودن آن‌ها است. درحقیقت هنرمندان و بافندگان بختیاری از نقشه‌های ذهنی برای بافت قالی بختیاری استفاده می‌کنند.
این ویژگی باعث می‌شود که فرش‌ها منحصر به‌فرد و خاص باشند و هیچ دو فرشی شبیه به هم نباشد؛ ویژگی که پیشتر در مقاله تفاوت‌های فرش با گبه و گلیم در رابطه با یکی از ویژگی های گلیم و گبه از آن یاد کرده بودیم.
ویژگی‌های فرش بختیاری
ازجمله ویژگی‌های قالی بختیاری می‌توان به پهن، طویل و کلگی بودن کناره‌های آن اشاره کرد.
تار فرش بختیاری از پنبه و پود آن از پشم است به همین علت یک فرش سبک و پرطرفدار است.
همچنین استفاده همزمان از پشم و پود باعث می‌شود تا فرش بختیاری از ویژگی‌های این دو ماده مثل استحکام، سبکی و… به‌طور همزمان بهره‌مند شود.
ابعاد فرش بختیاری چقدر است؟
فرش‌های دستباف بختیاری به‌طور سنتی در اندازه‌های سجاده‌ای و متوسط تولید می‌شوند که ابعاد آن‌ها به ترتیب 2.40 × 1.30 و 2.50 × 3.40 می‌باشد و گاهی در بین آن‌ها فرش‌هایی به شکل مربع هم دیده می‌شود.
البته امروزه این فرش‌ها در ابعاد بزرگ هم تولید می‌شوند تا پاسخ‌گوی انواع سلیقه‌ها باشند.
رنگ‌های فرش‌های بختیاری
هر فرشی علاوه بر ویژگی‌های طرحی یک سری رنگ‌های مخصوص هم دارد که از خصوصیات آن فرش به شمار می‌رود. در فرش بختیاری هم یک سری رنگ‌ها، بیشتر مصرف شده‌اند.
در زمان قدیم این رنگ‌ها به‌طور سنتی تولید میشدند و معمولا بانوان هنرمند این منطقه با خشک کردن گیاه‌های طبیعی محل زندگی خود، اقدام به تولید رنگ‌های طبیعی از این گیاهان می‌کردند.
امروزه اما این رنگ‌ها بیشتر به‌صورت شیمیایی تولید می‌شوند. انواع رنگ‌های لاکی، سبز روشن، آبی روشن، زرد و نارنجی در فرش های بختیاری وجود دارند که از مهمترین مشخصه‌های شناسایی این فرش محسوب می‌شوند.
انواع طرح‌های فرش‌های بختیاری
هر فرشی، بسته به جغرافیا و طبیعت و حتی اعتقادات مردم آن منطقه نقشه‌ای متفاوت داشته و دارد؛ در واقع مسائل مختلف زیستی باعث می‌شوند که طرح‌ها و نقشه‌های فرش هم دستخوش تغییر بشوند.
طرح‌های معمول در فرش بختیاری هم از این قاعده مستثنی نیستند و با توجه به طبیعت این استان می‌توان طرح حیوانات و گل و گیاه را در این نوع فرش مشاهده کرد.
اشکال هندسی هم یکی از اجزاء جدایی ناپذیر این نقشه‌ها است. در فرش بختیاری معمولا از اشکال هندسی گوشه دار مثل مربع و لوزی استفاده می‌شود.
هنرمندان بختیاری فرش‌های بختیاری را در طرح‌های متنوع و زیبایی می‌بافن که مهمترین آن‌ها طرح خشتی (خشتی باغی و جانوری) است که بعضاً آن را معادل با فرش بختیاری در نظر می‌گیرند.
سایر طرح‌های قالی بختیاری شامل طرح گلدانی و درختی، طرح ترنجی (لچک و ترنج)، طرح گلدانی شرابه (گل پتو، گلدانی خمره‌ای)، طرح گل مینا (گل اشرافی) و طرح سرو و کاج قابی سماوری (حقه‌ای) می‌باشد.
طرح خشتی باغی را می‌توان معروف‌ترین طرح قالی های بختیاری دانست که در گذشته هم تولید بالایی داشته است. این گروه از فرش های بختیاری به علت هماهنگی با محیط منطقه و زیست مردم از تولید بیشتری برخوردارند.
در این مقاله نگاهی گذرا به فرش بختیاری، طرح و رنگ و نقشه این فرش داشتیم و قطعاً در آینده شما را با جزئیات بیشتری از این قالی اصیل ایرانی، از جمله معرفی کامل تر طرح‌های فرش بختیاری و مناطقی که این قالی در آنجا بافته می‌شود، آشنا خواهیم کرد.
در پاپان از شما عزیزان دعوت میکنیم تا سری به دوره های آموزشی فرش دستباف لم آرت بزنید، جایی که انواع آموزش‌ها از آموزش بافت گبه و گلیم گرفته تا بافت فرش دورو رو می‌تونید مشاهده و تهیه کنید.